Wat betekent gezondheid eigenlijk?

Grächener Höhenweg, Saas-Balen, Zwitserland – Thom zoekt zijn weg over een oud rotsveld, een passend symbool voor de reis van gezondheid.

Drie perspectieven op een fundamenteel begrip

Gezondheid. We gebruiken het woord dagelijks, maar wat bedoelen we er eigenlijk mee? Is het een gevoel van energie en fitheid? Of definiëren we het negatief: gezondheid is er zolang je niet ziek bent? En wat is ziekte dan? Je niet ‘goed’ voelen?

Wanneer je hierover nadenkt, kan taal soms meer verwarring dan helderheid scheppen. Toch is het belangrijk om dit scherp te krijgen, want gezondheid is misschien wel het meest waardevolle in het leven. Maar hoe definiëren we het?

Al jarenlang denken mensen na over wat gezondheid is en er zijn verschillende tradities en perspectieven ontstaan. In deze blog bespreek ik er drie:

1. De definitie van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)

2. Het concept van Positieve Gezondheid

3. De visie van de Natuurgeneeskunde

De WHO: gezondheid als ideaalbeeld

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) definieerde gezondheid in 1948 breed en idealistisch: “Gezondheid is een toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en niet louter het ontbreken van ziekten of gebreken." Deze definitie heeft bijgedragen aan een bredere kijk op gezondheid en benadrukt dat gezondheid méér is dan alleen de afwezigheid van ziekte.

Toch is er door de jaren heen steeds meer kritiek op deze zienswijze gekomen. De definitie is zó idealistisch dat ze een beeld schetst waarin volledig welbevinden de norm lijkt. Het is een alles-of-niets benadering: je bent óf 100% gezond, óf niet. In de praktijk voldoet vrijwel niemand hieraan. Dit draagt onbedoeld bij aan medicalisering: elke afwijking van dit ideaal wordt al snel gezien als een probleem dat behandeling vereist.

Bovendien ontbreekt in deze definitie ruimte voor veerkracht; het vermogen om je aan te passen en te herstellen. Gezondheid wordt gepresenteerd als een statische toestand, terwijl het in werkelijkheid voortdurend in beweging is. Het houdt geen rekening met periodes waarin het even wat minder gaat, wat juist een normaal en onvermijdelijk onderdeel van het leven is.

Het Instituut voor Positieve Gezondheid: veerkracht en eigen regie

Machteld Huber, oud-huisarts en onderzoekster, ervoer in de praktijk de beperkingen van de WHO-definitie. Ze zag gezondheid veel meer als een proces, waarin mensen continu reageren op de uitdagingen en omstandigheden van het leven. Met een team van onderzoekers ontwikkelde ze een nieuw concept van gezondheid: “Gezondheid is het vermogen om je aan te passen en eigen regie te voeren in het licht van de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven.”

Door deze benadering verandert gezondheid van een statische toestand naar een vermogen: het vermogen om met uitdagingen om te gaan en hierin je eigen weg te vinden. Het concept benadrukt veerkracht en stelt niet als eis dat iemand op alle vlakken perfect moet functioneren.

Huber spreekt bewust van een concept in plaats van een definitie. Een definitie zet als het ware een hek om gezondheid en bepaalt wie er wel of niet aan voldoet. Een concept daarentegen laat ruimte voor persoonlijke invulling en biedt een werkrichting om veerkracht te versterken, zonder mensen in de strikte categorieën ‘gezond’ of ‘ongezond’ te plaatsen.

De publicatie van dit idee in de British Medical Journal kreeg wereldwijd veel aandacht en wordt inmiddels breed toegepast in de gezondheidszorg en daarbuiten.

De natuurgeneeskunde: gezondheid als zelfregulatie

Naast deze gangbare benaderingen biedt de natuurgeneeskunde een ander perspectief. Hierin staat het zelfherstellende vermogen van lichaam en geest centraal (vis medicatrix naturae). Behandelingen richten zich niet direct op het bestrijden van ziekte, maar op het creëren van de juiste omstandigheden waarin lichaam en geest zichzelf kunnen herstellen. Dit gebeurt door middel van natuurlijke prikkels, zoals beweging, ademhaling, warmte, kou, voeding, slaap en andere leefstijlinterventies.

Gezondheid wordt hier als volgt gedefinieerd: “Gezondheid is de toestand waarin levende wezens zich bevinden wanneer al hun organen ongestoord functioneren en harmonisch samenwerken om het totale wezen in stand te houden. Toezicht op het functioneren van de organen, registratie van stoornissen en compensatie worden uitgevoerd door een omvangrijk, onderling vervlochten en centraal reguleringssysteem. De instandhouding van dit reguleringssysteem is de voorwaarde voor behoud en herstel van gezondheid. De mens is ondeelbaar in zijn lichaam-geest-eenheid.”

Deze benadering verschilt van de WHO-definitie, die een ideaalbeeld van compleet welbevinden schetst en het concept van Positieve Gezondheid, waarin veerkracht en eigen regie centraal staan. De natuurgeneeskunde richt zich op het ondersteunen van het zelfherstellende vermogen van lichaam en geest, met als doel het herstel van balans en harmonie.

Wat betekent gezondheid voor jou?

Wat is dé definitie of hét concept van gezondheid? Er is geen sluitend antwoord. Elk perspectief bevat waardevolle inzichten.

Wat mij als fysiotherapeut het meest aanspreekt, is de benadering vanuit de natuurgeneeskunde. Mijn werk draait om het toedienen van natuurlijke prikkels: training, ademhaling, voeding, slaap en andere leefstijlinterventies. Ik creëer een omgeving waarin lichaam en geest gestimuleerd worden om te herstellen. Mijn focus ligt op het laten ontstaan van gezondheid en het blijven ondersteunen van dat proces. 

Maar de hamvraag is: ten einde van wat? Gezondheid creëren is bijzonder mooi, maar wat doe je ermee?

Hier komt het concept van Positieve Gezondheid in beeld. De kracht van dit concept zit voor mij in de betekenis die mensen zelf geven aan hun gezondheid. Wat vind jij belangrijk? Kun je de dingen doen die ertoe doen in jouw leven? En als dat niet lukt, hoe ga je daarmee om? Welke mogelijkheden zijn er nog wél?

Deze manier van kijken biedt ruimte voor zowel erkenning als perspectief. Moeilijke periodes en beperkingen horen bij het leven, maar gezondheid gaat ook over veerkracht, aanpassingsvermogen en hoop. Gezondheid gaat niet alleen over lichamelijke gesteldheid, maar ook over de vraag of je aandacht kunt geven aan wat voor jou van waarde is.